eGFR to kluczowy wskaźnik funkcji nerek, który warto znać. W artykule omówimy, jak oblicza się eGFR, jakie są normy oraz co oznacza niskie eGFR. Dowiesz się także, jakie choroby mogą wpływać na ten wskaźnik oraz jak przebiega badanie eGFR, co pomoże w lepszym zrozumieniu zdrowia nerek.
Co to jest eGFR?
eGFR to skrót od angielskiego wyrażenia „estimated Glomerular Filtration Rate”, czyli szacunkowy wskaźnik filtracji kłębuszkowej. Jest to parametr, który określa wydolność nerek w zakresie usuwania produktów przemiany materii z organizmu. Wskaźnik filtracji kłębuszkowej wyrażany jest w jednostkach ml/(min · 1,73 m²), co pozwala na standaryzację wyniku względem powierzchni ciała pacjenta.
Obliczenie eGFR opiera się na analizie stężenia kreatyniny w surowicy krwi, a także uwzględnia wiek, płeć, masę ciała, rasę oraz niekiedy poziomy mocznika i albumin. Badanie GFR dostarcza istotnych informacji o funkcji nerek i pozwala na wczesne wykrycie ich dysfunkcji, zanim pojawią się objawy kliniczne.
Filtracja kłębuszkowa odbywa się w strukturach zwanych nefronami, gdzie powstaje mocz pierwotny i następuje oczyszczanie krwi z toksyn oraz produktów przemiany materii. Dzięki regularnemu oznaczaniu eGFR możliwy jest skuteczny monitoring przewlekłych chorób nerek oraz ocena progresji schorzenia.
Wskaźnik ten jest niezbędny w diagnostyce, kwalifikacji do leczenia nerkozastępczego oraz przy podejmowaniu decyzji dotyczących dalszego postępowania terapeutycznego.
Jak oblicza się eGFR?
Do obliczenia eGFR wykorzystuje się specjalne wzory matematyczne, które uwzględniają różne parametry biochemiczne i antropometryczne. Najczęściej stosowane są wzór Cockcrofta-Gaulta oraz wzór MDRD. Każdy z nich ma swoje wskazania oraz ograniczenia, dlatego wybór odpowiedniej metody zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta.
Kreatynina, której stężenie jest podstawą kalkulacji, powstaje w wyniku przemian metabolicznych mięśni i jest wydalana niemal wyłącznie przez nerki. Oprócz kreatyniny, w niektórych przypadkach bierze się pod uwagę także poziom mocznika czy albumin w surowicy.
Wzór Cockcrofta-Gaulta
Wzór Cockcrofta-Gaulta to jedno z najstarszych i najczęściej stosowanych narzędzi do szacowania klirensu kreatyniny oraz pośrednio wskaźnika GFR. Swoją popularność zawdzięcza prostocie oraz możliwości uwzględnienia podstawowych danych pacjenta.
Do obliczenia wykorzystuje się następujące parametry: wiek, masę ciała, płeć oraz stężenie kreatyniny w surowicy krwi. Dla kobiet wynik mnoży się dodatkowo przez współczynnik 0,85, co uwzględnia przeciętnie niższą masę mięśniową.
Wzór Cockcrofta-Gaulta sprawdza się przede wszystkim w ocenie funkcji nerek u pacjentów dorosłych, ale jego dokładność maleje w przypadku osób starszych, bardzo otyłych lub o nietypowej budowie ciała. Jest to metoda zalecana w sytuacjach, gdy niemożliwe jest zastosowanie nowszych wzorów szacowania GFR.
Wzór MDRD
Wzór MDRD (Modification of Diet in Renal Disease) to obecnie jeden z najbardziej precyzyjnych sposobów szacowania eGFR, szczególnie u pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Uwzględnia on więcej zmiennych niż wzór Cockcrofta-Gaulta, w tym wiek, płeć, rasę oraz stężenie kreatyniny.
Wzór ten lepiej odzwierciedla faktyczny wskaźnik filtracji kłębuszkowej w zaawansowanych stadiach schorzenia, pozwalając na dokładniejsze monitorowanie progresji choroby. W praktyce klinicznej coraz częściej wykorzystuje się również zmodyfikowane wersje wzoru MDRD, uwzględniające dodatkowe czynniki, takie jak poziom albumin czy azotu niebiałkowego.
Metoda ta jest zalecana przez większość towarzystw nefrologicznych i stanowi standardowy sposób oceny funkcji nerek u dorosłych pacjentów.
Normy eGFR
Normy eGFR są kluczowe dla prawidłowej interpretacji wyników i oceny funkcji nerek. Prawidłowy wskaźnik filtracji kłębuszkowej wskazuje na dobrą wydolność nerek, natomiast odchylenia od normy mogą świadczyć o początkach przewlekłej choroby nerek lub innych zaburzeniach metabolicznych.
Wartość eGFR spada naturalnie wraz z wiekiem, jednak gwałtowne lub znaczne obniżenia powinny zawsze być sygnałem do pogłębionej diagnostyki.
Prawidłowe wartości eGFR
Za prawidłową wartość eGFR uznaje się wynik ≥90 ml/min/1,73 m². U osób młodych i zdrowych wskaźnik ten często przekracza 100 ml/min/1,73 m², natomiast u seniorów niższe wartości mieszczą się nadal w granicach normy, jeśli nie towarzyszą im objawy chorobowe.
W diagnostyce stadium przewlekłej niewydolności nerek przyjęło się wyróżniać pięć etapów, z których każdy charakteryzuje się innym przedziałem wartości eGFR. Oceniając wynik, należy brać pod uwagę także inne parametry – obecność białkomoczu, poziom kreatyniny, a także objawy kliniczne, takie jak obrzęki czy nadciśnienie.
W praktyce lekarskiej wartości referencyjne stosuje się nie tylko do rozpoznania, ale i do monitorowania skuteczności leczenia oraz progresji choroby.
Co oznacza niskie eGFR?
Obniżenie eGFR poniżej 60 ml/min/1,73 m² stanowi kryterium rozpoznania przewlekłej choroby nerek. Tak niski wskaźnik świadczy o znacznym upośledzeniu funkcji wydalniczej nerek i wymaga szczegółowej diagnostyki.
Zmniejszenie wskaźnika filtracji kłębuszkowej może prowadzić do wystąpienia objawów, takich jak nadciśnienie tętnicze, obrzęki, skąpomocz lub bezmocz. Utrzymujące się niskie wartości eGFR są również wskazaniem do rozpoczęcia przygotowań do leczenia nerkozastępczego, zwłaszcza gdy pojawiają się zaburzenia metaboliczne lub ciężkie objawy kliniczne.
Warto pamiętać, że jednorazowy niski wynik nie zawsze oznacza przewlekłe uszkodzenie nerek – konieczne są powtórne pomiary i ocena w szerszym kontekście klinicznym.
Przyczyny zmniejszenia eGFR
Zmniejszenie wskaźnika filtracji kłębuszkowej może mieć wiele przyczyn, które nie zawsze są związane bezpośrednio z chorobami nerek. Bardzo często przyczyną jest uszkodzenie miąższu nerkowego w przebiegu chorób przewlekłych, takich jak cukrzyca lub nadciśnienie tętnicze. Jednak istnieją także inne czynniki, które mogą wpływać na obniżenie eGFR.
W diagnostyce różnicowej należy uwzględnić czynniki przejściowe, takie jak odwodnienie, intensywny wysiłek fizyczny, infekcje czy przyjmowanie leków nefrotoksycznych.
Choroby nerek
Najczęstszą przyczyną obniżenia eGFR są choroby nerek, w tym przewlekła choroba nerek, kłębuszkowe zapalenie nerek, śródmiąższowe zapalenie nerek oraz powikłania cukrzycy i nadciśnienia. Przewlekłe procesy zapalne prowadzą do postępującego włóknienia tkanki nerkowej i stopniowej utraty funkcji filtracyjnej.
Wśród chorób autoimmunologicznych, które mogą powodować uszkodzenie nerek i obniżenie eGFR, wymienia się toczeń rumieniowaty układowy czy zapalenia naczyń. W takich sytuacjach konieczna jest szybka diagnostyka oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia, aby zahamować progresję schorzenia.
Inne czynniki ryzyka
Oprócz chorób nerek do czynników ryzyka obniżenia eGFR należą: hiperglikemia, nadciśnienie tętnicze, stosowanie leków nefrotoksycznych, przewlekłe odwodnienie oraz zakażenia układu moczowego. Wpływ na funkcję nerek mają również wiek, uwarunkowania genetyczne i styl życia.
Warto podkreślić, że niskie eGFR może być przejściowe w wyniku czynników zewnętrznych, takich jak intensywny wysiłek fizyczny, odwodnienie czy ostra infekcja. Po ustąpieniu tych okoliczności wyniki najczęściej wracają do normy.
Pozostałe czynniki, które mogą prowadzić do spadku wskaźnika filtracji kłębuszkowej, to:
- przewlekła niewydolność serca,
- ciężkie zakażenia septyczne,
- zatrucia lekami lub związkami toksycznymi,
- zmiany miażdżycowe naczyń nerkowych.
Jak przebiega badanie eGFR?
Badanie eGFR polega na pobraniu próbki krwi na czczo i oznaczeniu w niej stężenia kreatyniny. Wynik ten jest następnie przeliczany za pomocą wybranego wzoru matematycznego, uwzględniającego wiek, masę ciała, płeć oraz inne czynniki indywidualne.
Badanie jest szybkie, nieinwazyjne i nie wymaga specjalnego przygotowania, poza koniecznością bycia na czczo. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić dodatkowe testy, takie jak oznaczenie białka albumin w moczu, USG nerek lub biopsję nerek.
Znaczenie diagnostyczne eGFR polega na tym, że pozwala wykryć zaburzenia funkcji nerek nawet wtedy, gdy nie występują jeszcze żadne dolegliwości kliniczne.
W przypadku nieprawidłowości w wyniku zaleca się poszerzenie diagnostyki o inne badania laboratoryjne, ocenę obecności azotu niebiałkowego czy albumin w moczu oraz badania obrazowe.
Znaczenie eGFR w diagnostyce i monitorowaniu chorób nerek
eGFR to jedno z najważniejszych narzędzi wykorzystywanych w diagnostyce i monitorowaniu przewlekłych chorób nerek. Pozwala na ocenę stopnia uszkodzenia nerek, wczesne wykrycie zaburzeń oraz śledzenie progresji schorzenia w czasie.
Regularne oznaczanie wskaźnika filtracji kłębuszkowej umożliwia wdrożenie odpowiedniego leczenia i zapobieganie powikłaniom, takim jak zaburzenia metaboliczne, nadciśnienie czy konieczność leczenia nerkozastępczego. Wartość eGFR jest również brana pod uwagę przy kwalifikacji do przeszczepienia nerki oraz ocenie skuteczności terapii nefroprotekcyjnej.
Zmniejszenie eGFR może być pierwszym sygnałem przewlekłej choroby nerek nawet u osób bezobjawowych, dlatego badanie to stanowi podstawę profilaktyki nefrologicznej.
Dzięki swojej uniwersalności i dostępności badanie GFR jest powszechnie stosowane zarówno w praktyce ambulatoryjnej, jak i szpitalnej, u pacjentów z już rozpoznanymi chorobami nerek oraz w grupach ryzyka, takich jak osoby z cukrzycą czy nadciśnieniem tętniczym.
Co warto zapamietać?:
- eGFR (estimated Glomerular Filtration Rate) to wskaźnik wydolności nerek, obliczany na podstawie stężenia kreatyniny w surowicy krwi oraz parametrów takich jak wiek, płeć, masa ciała i rasa.
- Prawidłowa wartość eGFR wynosi ≥90 ml/min/1,73 m²; wartości poniżej 60 ml/min/1,73 m² mogą wskazywać na przewlekłą chorobę nerek.
- Najczęściej stosowane wzory do obliczania eGFR to Cockcrofta-Gaulta oraz MDRD, z tym że MDRD jest bardziej precyzyjny w zaawansowanych stadiach choroby.
- Obniżenie eGFR może być spowodowane chorobami nerek, takimi jak przewlekła niewydolność nerek, oraz czynnikami zewnętrznymi, jak odwodnienie czy intensywny wysiłek fizyczny.
- Regularne badanie eGFR jest kluczowe dla wczesnego wykrywania dysfunkcji nerek oraz monitorowania postępu chorób nerek, co pozwala na odpowiednie leczenie i zapobieganie powikłaniom.
